【技藝101】做。灶

還記得以前鄉下每個人家的腳灶都會有個大灶，不管燒水，做菜都非常好用，不過時代進步，現在想要看到已經非常困難，更不用說還有再做灶的師傅，在嘉義還有一位高齡85歲的做灶老師傅，年輕時無師自通，憑著好手藝，跑遍全台做大灶，目前還有老客戶指名要他做的灶，來看看他做的灶如何好用。

這个古早灶honnh，誠好用啦，對阮來講啦
Tsit-ê kóo-tsá tsàu honnh, tsiânn hó-īng--lah, tuì guán lâi kóng--lah.

我18歲就作，人客若燃咱這支bái，啊閣做一支就好--ah啊
Guá tsa̍p-peh huè tō tsoh, lâng-kheh nā hiânn lán tsit-ki bái, ah koh tsò tsi̍t ki tō hó--ah-ah.

佇猶無gá-suh爐ê年代，家家戶戶攏會有一口灶，毋管是燃水、煮飯，燒hut-hut ê灶照顧規家伙仔，伊ê重要性，民間甚至猶閣有「灶君」ê傳統信仰
Tī iáu bô gá-suh-lôo ê nî-tāi, ke-ke hōo-hōo lóng ē ū tsi̍t kháu tsàu, m̄-kuán sī hiânn tsuí, tsú pn̄g, sio-hut-hut ê tsàu tsiàu-kòo kui-ke-hué-á, i ê tiōng-iàu-sìng, bîn-kan sīm-tsì iáu koh ū ‘tsàu-kun’ ê thuân-thóng sìn-gióng.

草地攏咧煠豬菜，咧飼豬--啊。He大鼎--ê ê，做豆腐啦，肉骨酥--ê，筒仔米糕--ê攏有咧做
Tsháu-tē lóng teh sa̍h ti-tshài, teh tshī ti--ah. He tuā-tiánn--ê ê, tsò tāu-hū--lah, bah-kut-soo--ê, tâng-á-bí-ko--ê lóng ū teh tsò.

85歲ê莊聲，少年ê時做塗水，為著人客ê要求，伊開始研究作灶，後--來作濟了後，顛倒變做伊主要ê頭路。有擋頭、火路穩，是伊作灶ê特色，一喙傳一耳，予伊台灣行透透。
Peh-tsa̍p-gōo huè ê Tsng Siann, siàu-liân ê sî tsò thôo-tsuí, uī-tio̍h lâng-kheh ê iau-kiû, i khai-sí gián-kiù tsoh tsàu, āu--lâi tsoh tsē liáu-āu, tian-tò piàn-tsò i tsú-iàu ê thâu-lōo. Ū tòng-thâu, hué-lōo ún, sī i tsoh tsàu ê ti̍k-sik, tsi̍t tshuì thuân tsi̍t hīnn, hōo i Tâi-uân kiânn thàu-thàu.

註解：
一喙傳一耳：華語『口耳相傳』

上遠走甲台東--啊，二十外冬前學校honnh，咧做營養午餐，he營養午餐ê灶攏全我做--ê蓋濟
Siāng hǹg tsáu kah Tâi-tang--ah, jī-tsa̍p-guā tang tsîng ha̍k-hāu--honnh, teh tsò îng-iáng ngóo-tshan, he îng-iáng ngóo-tshan ê tsàu lóng tsuân guá tsò--ê kài tsē.

步驟
162325上重要--ê是火路ê關係，火路，啊看你這口鼎深淺，愛掠甲拄仔好
Siāng tiōng-iàu--ê sī hué-lōo ê kuan-hē, hué-lōo, ah khuànn lí tsit-kháu tiánn tshim tshián, ài lia̍h kah tú-á hó.

成品

灶若是好用，伊火會集中佇灶內，溫度嘛會較好控制，較袂講，啊這爿包仔煎了會袂熟，這爿包仔煎了已經赤--ah
Tsàu nā sī hó-īng, i hué ē tsi̍p-tiong tī tsàu-lāi, un-tōo mā ē khah hó khòng-tsè, khah bē kóng, ah tsit-pîng pau-á tsian liáu ē bē si̍k, tsit-pîng pau-á tsian liáu í-king tshiah--ah.

灶咧燃咧燖東燖西honnh，較好，啊你若gá-suh爐，啊禁--起-來就袂燒--ah，啊你若灶honnh，你愛兩塊火底，伊就蹛hia khok khok khok，he好這步niâ
Tsàu teh hiânn teh tīm tang tīm sai--honnh, khah hó, ah lí nā gá-suh-lôo, ah kìm--khí-lâi tō bē sio--ah, ah lí nā tsàu--honnh, lí ài nn̄g tè hué-té, i tō tuà hia khok khok khok, he hó tsit-pōo niâ.

除了燒度愛齊勻，省柴草，好ê灶，火薰會順煙筒排出去外口，袂予灶跤坱phōng-phōng。無仝款路用ê灶有無仝ê作法，老師傅真有自信，講：無伊作袂出來ê灶
Tû-liáu sio-tōo ài tsiâu-ûn, síng tshâ-tsháu, hó ê tsàu, hué-hun ē sūn ian-tâng pâi tshut-khì guā-kháu, bē hōo tsàu-kha ing-phōng-phōng. Bô kāng-khuán lōo-iōng ê tsàu ū bô-kâng ê tsoh-huat, lāu-sai-hū tsin ū tsū-sìn, kóng: bô i tsoh bē tshut--lâi ê tsàu.

看你愛燃油，iah欲燃柴，ah燃粗糠，我作灶作60外冬，直直來直直勼，勼甲tsia，賰我一个咧做niâ
Khuànn lí ài hiânn iû, iah beh hiânn tshâ, ah hiânn tshoo-khng, guá tsoh tsàu tsoh la̍k-tsa̍p-guā tang, ti̍t-ti̍t lâi ti̍t-ti̍t kiu, kiu kah tann, tshun guá tsi̍t ê teh tsò niâ.

莊聲講，好佳哉後生猶會kā鬥相共，暫時毋免煩惱斷站，毋過這个功夫是有通閣留偌久咧？阿媽兜ê灶跤，未來，敢會kan-tann留佇咱囡仔時代ê記持內底？
Tsng Siann kóng, hó-ka-tsài hāu-sinn iáu ē kā tāu-sann-kāng, tsiām-sî m̄-bián huân-ló tn̄g-tsām, m̄-koh tsit-ê kang-hu sī ū thang koh lâu juā kú--leh? A-má tau ê tsàu-kha, bī-lâi, kám ē kan-tann lâu tī lán gín-á sî-tāi ê kì-tî lāi-té?

註解：
斷站：華語『中斷』

記者 余榮宗 嘉義報導
Kì-tsiá Î Îng-tsong Ka-gī pò-tō.